Bez

                                                                                                                                          fot.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bez

Bez lekarski, bez apteczny, bez biały, holunder, hyczka, kyćka, bzowina.

Krzew dochodzący do kilku metrów wysokości. Kwiaty drobne, kremowobiałe. osadzone na długich szypułkach, zebrane w kwiatostany o wyglądzie parasoli. Kora szara, pokryta licznymi brodawkami; po przełamaniu gałęzi widoczny jest wewnątrz gąbczasty, śnieżnobiały rdzeń. Owocem są fioletowoczarne jagody o słodkim, mdłym smaku. Zapach rośliny jest bardzo silny.

Bez czarny rośnie dziko w zaroślach, na skrajach lasów i na rumowiskach. Rozsiewają go przede wszystkim ptaki, które żywią się owocami, ale przeważnie nie trawią nasion. Ze względu na duże wartości lecznicze i ozdobne bywa sadzony (za pomocą odkładów lub sadzonek) w ogrodach.: Nasiona otrzymuje się przez zgniecenie jagód i wypłukanie na sicie.

Kwitnie w drugiej połowie maja do pierwszych dni czerwca i w tym właśnie okresie zbiera się kwiaty, najlepiej wczesnym rankiem, zaraz po ich rozwinięciu się. Zrywamy całe parasole i układamy do koszyków, uważając by ich nie pognieść, bo łatwo czernieją. Następnie kwiatostany nawlekamy na sznurek lub drut i wie­szamy w miejscach cienistych, przewiewnych, lecz nie nagrzanych słońcem. Po kilku dniach kwiaty można dosuszać w miejscach słonecznych lub ocienionych, albo też w podwyższonej temperaturze.

Po osuszeniu oderwać i odrzucić szypułki. Przesiane kwiaty przechowywać w szczelnie zamkniętych pudelkach.

Owoce bzu zbieramy, gdy są dojrzale, barwy fioletowoczarnej. ścinając całe baldachy („grona"). Owoce — po odrzuceniu zielonych, niedojrzałych — suszymy w piecu, uważając, aby się nie przypaliły. Po oderwaniu szypułek owoce pakuje się do skrzyń lub worków.

Właściwości lecznicze

Rzymianie w czasach Pliniusza Starszego używali bzu czarnego nie tylko w celach leczni­czych, ale i do farbowania włosów. Do dziś jest on ulubioną rośliną w medycynie ludowej wielu krajów. We Francji składnik popularnej ..herbaty zdrowia”. Surowcem są kwiaty i owoce.

Skład chemiczny i działanie. W kwiatach występują: rutyna, cholina, kwasy orga­niczne, olejek lotny, garbniki, związki fenolowe, sole mineralne oraz związek działający napotnie.

W owocach — antocyjany, kwasy organiczne, karotenoidy, garbniki, witaminy z grupy B, witamina C. Kwiaty i owoce działają napotnie i moczopędnie, a owoce również i przeczyszczająco.

Zastosowanie. Szczególnie polecany lek roślinny w tzw. chorobach przeziębieniowych z powodu napotnego, a tym samym — przeciwgorączkowego działania kwiatów i owoców (grypa, zapalenie gardła i migdałków — angina). Dzięki działa­niu również moczopędnemu zalecany jest w chorobach nerek (u dzieci i osób star­szych), a także w dolegliwościach newralgicznych i reumatycznych.

Owoce (używane w postaci powideł) są bardzo dobrym lekiem przeciwbiegunko­wym, szczególnie ważnym jako środek regulujący przemianę materii i dlatego zalecany osobom prowadzącym siedzący tryb życia — w stosowaniu codziennym lub jako tzw. kuracja wiosenna.

Zewnętrznie napar w postaci okładów i przemywań stosowany jest na wypryski skórne, w zapaleniu skóry, na oparzenia oraz w zapaleniu spojówek, a także do płukania jamy ustnej i gardła.

Postacie leku

Napar z kwiatów. Łyżkę kwiatów zalać szklanką wrzącej wody. Trzymać pod przykryciem 15 minut i odcedzić. Pić 3—4 razy dziennie po szklance naparu (napotny i moczopędny).

Napar z dodatkiem kwiatu lipowego. Łyżkę kwiatów bzu czarnego i łyżkę kwiatu lipowego zalać szklanką wrzątku. Trzymać pod przykryciem 15 minut, odcedzić (napotny). Pić po pół szklanki naparu co 2 godziny.

Zagęszczony odwar z owoców. 4 łyżki owoców gotować przez 15 minut w szklance wody. Po przecedzeniu pić 1—2 razy dziennie w przypadku bólów newralgicznych, migreny itp.

Powidła. Owoce gotować z miodem lub z cukrem. Łyżkę powideł rozpuścić w szklance ciepłej wody. Pić codziennie w okresie nasilenia objawów złej przemiany materii lub w biegunkach.

Inhalacje. Przygotować napar z kwiatów — wdychiwać gorącą parę (przy prze­wlekłych katarach).

Napój. Kwiaty z 5 dużych kwiatostanów, 1/2 kg cukru i jedną pokrojoną cytrynę zalać 5 l wody, szczelnie zakryć i pozostawić na 8 dni, następnie przecedzić (do szybkiego użycia).

Kuracja wiosenna. Codziennie — w okresie 1 do 4 tygodni — pić szklankę „słabej herbaty" z liści bzu.

Z owoców bzu czarnego można przyrządzać przetwory, jak konfitury (z dodatkiem malin i czarnej jagody uchodzą we Francji za najzdrowsze), powidła, soki i kompoty (uwaga! przetwory alkoholowe na owocach bzu są trujące!). Natomiast świeże kwiaty zapieka się w cieście na placki, a suszone dobre są jako „herbata".